انواع اوراق مشتقه

حامد امیری

انواع اوراق بهادار

این نوع اوراق خودشان به ذاته ارزش ندارد ولی متصل و وابسطه به سهام یا کالایی هستند که به آن اوراق ارزش می دهد.

• آتی: سهام، کالا، سکه و.
• اختیار معامله: اختیار خرید، اختیار فروش: یعنی شرکت به شما تضمین می دهد که در فلان تاریخ در آینده این سهم به قدر مشخصی سود خواهد داد، پس یعنی سود ما قطعی است ولی باید دقت کنیم که در چه قیمتی این سهم را خریداری می کنیم.

انواع روش های تحلیل:

در تحلیل بازار های مالی چه داخلی و چه خارجی نیاز است که یکی از روش های زیر را به عنوان روش اصلی معامله گری خود انتخاب کنید و روشهای دیگر را هم در کنارش داشته باشید و از آنها هم کمک بگیرید مثلا 60 درصد قدرت تحلیل خود را در تحلیل تکنیکال و بنیادی بگذارید و 40 درصد باقی مانده را برای روانشناسی بازار بگذارید ، بله روانشناسی بازار از ارکان مهم است چرا که اگر شخصی هر چقدر هم به تکنیکال و بنیاد سهمی آگاهی داشته باشد ولی روانشناسی بازار را نداند امکان ضرر برای او زیاد است مخصوصا در نوسان گیری.

روش شناسی تحلیل بنیادی

• بررسی متغیر های مالی و اقتصادی موثر بر جریانات نقدی و سود آوری:

یعنی EPS هر شرکت را بررسی میکنیم تا ببینیم سود آوری کدام شرکت بالاتر است و مناسب ورود است.

• بررسی متغیر های خرد(غیر سیستماتیک):

یعنی اینکه شرکت مورد نظر بدهی دارند یا طلبکارند و از این دست موارد که به خود شرکت مربوط می شود و کلان (سیستماتیک) مالی و اقتصادی اینکه دولت چه سیاستهای اقتصادی را بر این صنایع جاری کرده و چه تاثیراتی بر شرکت مورد نظر ما دارد و با بررسی این موارد می توانیم ببینیم که صنعت و شرکت انتخابی ما مناسب برای سرمایه گذاری است.

ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریانات وجوده نقد: بعد از اینکه متغیر های خرد و کلان صنایع مختلف را بررسی کردیم و صنعت مناسب را پیدا کردیم، می بینیم که کدام شرکت در این صنعت سود آوری خوبی دارد و وقتی به چند شرکت رسید انواع اوراق مشتقه که سود آوری خوبی دارند، در این مرحله می بینیم که این شرکت انتخابی ما در جهت صورت های مالی و ترازنامه های وجوه نقدی که در آن در جریان است به چه شکل فعالیت دارد و آیا مناسب ورود است که این اطلاعات را به صورت کامل و جامع در سایت کدال موجود است.

نقدینگی، فعالیت، بدهی (ساختار سرمایه)، سود آوری: وقتی شرکت مناسب برای ورود را پیدا کردیم، ترازنامه ها و صورت های مالی و به طور خلاصه نسبت های مالی این شرکت ها را باهم مقایسه می کنیم که شامل مقایسه نقدینگی هر شرکت و دامنه و میزان فعالیت ها و بدهی ها و سود آوری هرشرکت میشود و در بین این شرکت ها به شرکت مناسب برای سرمایه گذاری می رسیم.

روش شناسی تحلیل تکنیکال

• بررسی روند گذشته سهم با استفاده از نمودارهای موجود
• بررسی حجم معاملات و نسبت های معاملاتی در گذشته و چشم انداز آینده سهم
• بررسی روابط ریاضی و هندسی حاکم بر نمودار ها و تجزیه و تحلیل بین آنها
• بررسی روانشانسی نمودارها و تعیین وضعیت آینده سهم
• بررسی روابط موجود بین اندیکاتورها و نمودارهای قیمت و تجزیه و تحلیل آینده سهم

روش شناسی روانشناسی بازار

• بررسی حجم معاملات
• بررسی نگاه کلی سهامداران عمده و خرد
• بررسی مسیر سرمایه در بازار
• شناسایی نمادهای رهبر و پیرو بازار
• بررسی اخبار و شایعات از وضعیت کلی بازار

سپاس از همراهی شما، جهت مشاهده پیج ما در اینستاگرام لطفا روی لینک زیر کلیک کنید

گروه بی نظیر

مدرس و تحلیلگر بازار سرمایه تحلیلگر بازار مالی فارکس تحلیلگر ارشد سایت یار سرمایه برگزاری بیش از صد دوره آموزشی تحلیل بورس و فارکس عضو تیم icf_market تنها ارائه دهنده سبک ولوم تریدینگ به زبان فارسی در دنیا

انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه

حامد امیری

اوراق بهادار مفهومی است که حتما آن را شنیده‌اید و ممکن است کمی با آن آشنایی داشته باشید. اما این نیز امکان دارد که به طور کامل با تعریف آن آشنایی نداشته و حتی انواع آن را نشناسید.

به همین منظور است که موسسه حقوقی حامد امیری در اصفهان سعی کرده است با تهیه این مطلب این مفهوم را بیشتر توضیح داده و انواع آن را نیز نام ببرد.

پس برای آن که با اوراق بهادار به طور کامل آشنا شوید این مطلب را از دست ندهید و نظرات خود را در این مورد با ما در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.

فهرست موضوعات ( برای مطالعه هر عنوان روی آن کلیک کنید)

اوراق بهادار چیست؟

طبق تعریفی که وکیل پایه یک اصفهان ارائه می دهد: اوراق بهادار یک ابزار مالی است که هرکس با داشتن آن می تواند داد و ستد کند زیرا که از ارزش مالی برخوردار است.

این اوراق به علت همین ارزش مالی که دارند بسیار مورد توجه سرمایه گذاران و سرمایه پذیران قرار گرفته‌اند. به این صورت که اوراق بهاداری را که مورد تأیید و تضمین نهادهای دولتی و خصوصی است خریداری می کنند یا از آن سود می برند.

وکیل دادگستری اضافه می کند آن شرکتی که اقدام به انتشار اوراق بهادار می کند منتشر کننده و یا ناشر نامیده می شود.

همچنین لازم به ذکر است که این اوراق متناسب با هدفی که ناشر دارد و همچنین کارکردهای خود ورقه، ممکن است قیمت‌های مختلفی داشته باشد.

و شکل‌های انتشار این اوراق نیز ممکن است متفاوت باشد، به عنوان مثال امکان دارد که به شکل صدور گواهی و یا بدون گواهی و به وسیله اینترنت منتشر شود.

اوراق بهادار چه انواعی دارد؟

بنا به گفته وکیل مالی در اصفهان اوراق بهادار به سه گروه اصلی تقسیم شده‌اند:

• اوراق حقوق صاحبان سهام
• اوراق بدهی
• ابزارهای مشتقه
در ادامه هر یک از این موارد را به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.

الف) اوراق حقوق صاحبان سهام

یک شرکت ممکن است سهام خود را به بخش‌های مساوی تقسیم کند و تحت عنوان سهام شرکت به فروش بگذارد. حال هر کس که این سهام به فروش گذاشته شده را خریداری کند به همان میزان صاحب سهام آن شرکت خواهد شد.

این شخص با خریداری کردن سهام آن شرکت تمامی حقوقی که صاحبان سهام دارند را دارا می شود و به نوعی در آن شرکت مالکیت دارد. سهام خود دارای انواعی است که بدین شرح است:

• سهام عادی: که از متداول‌ترین نوع اوراق بهادار است، به طور معمول در بورس اوراق بهادار مور معامله قرار می گیرد. این نوع سهم هم ارزش بازاری دارد و هم ارزش اسمی. ارزش اسمی هر سهم عادی ۱۰۰۰ ریال است و ارزش بازاری آن متناسب با عرضه و تقاضای آن سهم تعیین می شود.

• سهام ممتاز : سهام ممتاز به سهامی گفته می شود که با کمی تفاوت نسبت به سهام عادی از سوی شرکت‌ها منتشر می شود. مثلا شرکت بخشی از سهام را با ۱۰% افزایش قیمت نسبت به ارزش اسمی آن منتشر می کند و به این ترتیب سودی که به دست می آورد ۱۰% بیشتر از قیمت اسمی سهام است. به همین جهت این سهام نسبت به سهام عادی برتری داشته و سهام ممتاز نام گرفته است.

ب) اوراق بدهی

اوراق بدهی که اوراق قرضه نیز نام دارد در حقیقت راهی است برای آن که شرکت‌ها بتوانند منابع مالی پروژه‌های خود را تأمین کنند. چون زمانی که یک شرکت منبع مالی کافی برای انجام یک پروژه نداشته باشد با مشکلات متعددی روبرو می شود.

به همین جهت با اننتشار اوراق بدهی یا قرضه این کمبود منابع مالی خود را جبران می کند. زیرا این روش روشی ساده‌تر و کم هزینه‌تر از دیگر روش های تأمین منابع مالی است.

اما مهم‌ترین اوراق بدهی اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است. زیرا به این طریق سرمایه گذاران با خرید این اوراق در آن پروژه شراکت می کنند.

ج) اوراق مشتقه

یکی دیگر از راه‌های سرمایه گذاری در اوراق بهادار خرید اوراق مشتقه است. اوراق مشتقه برخلاف اوراق سهام، خود هیچ ارزشی ندارند و ارزش آن‌ها وابسته به یک کالا است و در حقیقت این اوراق به پشتوانه آنها صادر شده‌اند. به عنوان مثال اوراق مشتقه طلا به پشتوانه طلا صادر شده و قیمت آن متناسب با قیمت طلا تعیین می شود، و یا اوراق مشتقه ارز و یا سکه و از این قبیل.

اوراق مشتقه به ۴ دسته مختلف تقسیم می شود:

• قرارداد سلف
• قرارداد آتی
• قرارداد اختیار معامله
• قرارداد معاوضه

بورس اوراق بهادار به چه معناست؟

بورس اراق بهادار طبق آنچه که وکیل مالی در اصفهان بیان می کند یک بازار ایجاد شده و رسمی برای سرمایه است و در آن سهام شرکت‎ها یا اوراق قرضه دولتی یا شرکت‌های خصوصی در چهارچوب قوانین و مقررات خاصی خرید و فروش می شود.
ویژگی مهمی که این بورس دارد این است که به صورت قانونی از صاحبان پس‌اندازها و سرمایه‌های راکد حمایت می کند. در حقیقت کسانی که سرمایه و یا پس اندار راکد دارند می توانند در بورس اوراق بهادار که یک مرجع رسمی و مطمئن است سرمایه گذاری کنند و با خرید اوراق بهادار از دولت و شرکت‌های معتبر سود معینی به دست آورند.

بورس اوراق بهادار باعث این می شود که منابع مالی شرکت‌های خصوصی و دولتی تأمین شود. علاوه بر آن کشورهایی که بورس اوراق بهادار پیشرفته‌تری دارند، رشد اقتصادی بهتری نیز تجربه می کنند. سیستم بانکی نیز می تواند از طریق بورس اوراق بهادار نقدینگی مورد نیاز خود را به دست آورد.
به گفته‌ی وکیل خوب اصفهان اصلی‌ترین وظیفه‌ای که بورس اوراق بهادار دارد این است که بازاری شفاف و واضح برای خرید و فروش اوراق بهادار فراهم کند.

البته لازم به ذکر است که بورس اوراق بهادار مسئولیت‌هایی نیز دارد که به این ترتیب است:

۱٫ پذیرفتن یا لغو پذیرفتن اعضا از جمله کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
۲٫ پذیرفتن یا لغو پذیرفتن ابزارهای مالی قابل خرید و فروش در بورس
۳٫ ایجاد یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
۴٫ ایجاد یک سیستم مناسب و کارآمد جهت تسویه و پایاپای دادوستد
۵٫ ایجاد یک سیستم مناسب به منظور نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
۶٫ ایجاد امکانات و تسهیلات لازم جهت توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد

اوراق بهادار قابل معامله

الف) اوراق مشارکت

یک شرکت می تواند با انتشار اوراق مشارکت منبع مالی که مورد نیاز برای فعالیتش است را به دست آورد. افراد نیز با خرید اوراق مشارکت می توانند در آن فعالیتی که شرکت انجام داده است شریک شده و سهمی ببرند.

یک شرکت برای آن که بتواند اوراق مشارکت منتشر کند باید ثابت کند که فعالیتش توجیه اقتصادی داشته و بانک مرکزی یا سازمان بورس آن را تأیید کنند.

سپس مجوز انتشار اوراق مشارکت را می گیرد. با انتشا اوراق مشارکت، شرکت ناشر تضمین می کند که در مواعد مشخص سود معینی را به صورت علی‌الحساب به صاحبان اوراق پرداخت کند.

در پایان فعالیت شرکت سود قطعی را حساب نموده و چنانچه این سود از سودهای علی‌الحساب پرداخت شده بیشتر باشد، مابه‌التفاوت آن را پرداخت می کند.

ب) اوراق اجاره

اگر یک شرکتی بخواهد کارش را گسترش داده و ابزارآلات بیشتری خریداری کند اما منابع مالی مورد نیاز برای خرید آنرا نداشته باشد، می تواند به یک سازمان مالی مراجعه نموده تا آن سازمان اوراق مشارکت منتشر کند.

این سازمان نهاد واسط نامیده می شود. نهاد واسط اوراق مشارکت منتشر شده را به سرمایه‌گذارای می فروشد و با مبلغ به دست آمده ابزارآلاتی که شرکت احتیاج دارد را خریداری می کند و آن را به آن شرکت اجاره می دهد.

این شرکت وظیفه دارد که اجاره‌بهای آن ابزار را به نهاد واسط در مواعد مقرر بپردازد تا آن نهاد نیز آن اجاره بها را سرمایه‌گذاران پرداخت کند. پس از آن که دوره اجاره به پایان رسید نهاد واسط ابزار را به شرکت می فروشد و با مبلغ آن اصل سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران را پرداخت می کند.

همانطور که پیش از بیان شد، معاملات سهام در بورس اوراق بهادار حجم زیادی از معاملات را به خود اختصاص داده است. و هرکس می تواند با خرید سهام یه شرکت به همان اندازه مالک شرکت شود.

به طور مثال اگر سهام یک شرکت ۱ میلیارد تومان ارزش داشته باشد و به ۱۰ قسمت تقسیم شود هرکس با خرید یک قسمت از آن مالک یک دهم از آن کارخانه می شود.

همچنین این را نیز بیان نمودیم که متداول‌ترین سهام که مورد معامله قرار می گیرد سهام عادی است. سهام عادی دارای دو ارزش است، یکی ارزش بازاری که متناسب با میزان عرضه و تقاضای آن سهم تعیین می شود و یکی ارزش اسمی که به موجب قانون ایران ارزش اسمی سهام عادی ۱۰۰۰ ریال است.

نتیجه گیری

از این مطلب دریافتیم که اوراق بهادار یک ابزار و اهرم مالی است و هرکس می تواند آن را در بورس اوراق بهادار خرید و فروش کنند. سرمایه گذاران می توانند سرمایه‌های راکد خود را در این بورس سرمایه گذاری کنند و به این ترتیب سود به دست آورند.
شرکت‌ها نیز می توانند با انتشار اوراق بهادار منابع مالی که برای انجام پروژه و طرح خود دارند را تأمین کنند و به این ترتیب سرمایه گذاران را در سود به دست آمده از آن پروژه شریک کنند.

این مقاله را در شبکه های اجتماعی به اشتراک بگذارید

این مطلب توسط حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری نگاشته شده است. برای مشاوره حقوقی با ایشان دکمه زیر را کلیک کنید.

معرفی انواع اوراق بهادار

متداول ترین نوع اوراق بهادار در بازار ایران است. سهام عادی توسط هر شركت منتشر شده و از ارزشی اسمی برخوردار است (در ایران 1000 ریال است). تعداد سهام منتشر شده ی شركت برابر است با سرمایه ثبت شده ی شركت تقسیم بر ارزش اسمی. درنتیجه شركتی با 500 میلیون ریال ارزش اسمی دارای 500 هزار سهم است. شركت های پذیرفته شده در بورس از طریق عرضه ی اولیه سهام خود را به فروش می رسانند.

توجه داشته باشید سرمایه شركت با ارزش آن برابر نیست. سهام داران به نسبت تعداد سهام عادی خود مالك شركت هستند درنتیجه اگر كسی 1 میلیون سهم از ده میلیون سهم شركتی را داشته باشد مالك 10 درصد آن است. در قانون بورس ایران محدودیت هایی در مورد سقف مالكیت شركت توسط افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد. همچنین سهام دار به نسبت مالكیت خود در مجمع عمومی شركت دارای حق رای است.

در كشورهای دیگر، شركت می تواند سهام عادی منتشر كرده ولی آن را به فروش نرساند. همچنین شركت قادر به بازخرید سهام خود است. از طرفی رابطه ی مستقیمی بین تعداد سهام منتشره و سرمایه ی ثبت شده شركت وجود ندارد. تمامی این موارد براساس قوانین ایران ممنوع هستند.

سهام ممتاز نوعی سهم است كه از سود مشخصی برخوردار است. به عنوان مثال سهام ممتازی كه دارای سود ده درصد بوده و ارزش آن 1000 ریال است در آخر سال مالی 100 ریال سود دریافت خواهد كرد. همچنین سهام ممتاز از نظر پرداخت سود بر سهام عادی اولویت داشته و پس از پرداخت سود سهام ممتاز، سهام عادی سود دریافت خواهند كرد. معمولا سهام ممتاز در مجمع عمومی شركت دارای حق رای نیست.

شركت های بورسی می توانند به منظور توسعه ی فعالیت های خود افزایش سرمایه دهند. افزایش سرمایه به روش های گوناگونی انجام می شود. یكی از روش های افزایش سرمایه كه به آن افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی گفته می شود، با انتشار حق تقدم انجام می گیرد. در این روش شركت به میزان درصد افزایش سرمایه، گواهینامه ی حق تقدم منتشر می كند و آن ها را به سهام داران خود می دهد.

به عنوان مثال فرض كنید شركتی دارای 1000 سهم است و 50 درصد افزایش سرمایه دهد. در این حالت هر كسی به تعداد نصف سهام خود حق تقدم دریافت می كند. یعنی كسی كه 20 سهم داشته، 10 گواهی حق تقدم دریافت می كند. حال سرمایه گذار با سه انتخاب روبروست: یا در مهلت مقرر به ازای هر حق تقدم مبلغ 1000 ریال به حساب شركت واریز كرده و در افزایش سرمایه، شركت می كند. پس از گذشتن مدتی، حق تقدم سهامدار فوق به سهام عادی تبدیل می شود.

در حالت دوم، سهام دار می توان در زمان مشخص شده، گواهی حق تقدم خود را مانند سهام عادی در بازار بورس به فروش برساند. در این صورت وی مبلغ فروش را دریافت می كند و دیگر در افزایش سرمایه، شركت نخواهد داشت و حق تقدم به خریدار منتقل می شود. محدودیت های خرید و فروش حق تقدم با سهام عادی فرق می كند.

در حالت سوم، سهام دار هیچ كاری انجام نداده و خود شركت پس از پایان مهلت قانونی می تواند حق تقدم را به فرد دیگری فروخته و پس از كسر مبلغ مجاز، مانده ی فروش را به سهام دار دهد.

روش دیگر برای افزایش سرمایه، انتشار سهام جایزه است. در این روش شركت اندوخته ی نقدی خود را كه طی سال های گذشته به دست آورده به سرمایه تبدیل می كند و درنتیجه سهامداران نباید مبلغی پرداخت كنند. این روش را افزایش سرمایه از محل مطالبات نیز می گویند. سهام منتشر شده در این حالت سهام جایزه نام دارد.

روشی برای تامین مالی پروژه های شركت است. شركت پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم می تواند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نماید. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود.

اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند. در كشورهای دیگر اوراق مشاركت در انواع بیشتری منتشر شده و نام آن نیز انواع اوراق مشتقه اوراق قرضه است.

6) مشتقات (Derivatives)

ابزار مشتقه، اوراق بهاداری هستند كه به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می شود. به عبارت دیگر براساس یك دارایی اصلی یا زیربنایی، اوراق بهاداری فرعی ایجاد می شود. این اوراق بهادار با وجود آن كه ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یك اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می شوند. ابزار مشتقه ی بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی هستند كه در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند.

7) اختیار معامله (Option)

اختیار معامله نوعی اوراق بهادار است كه در بازار بورس ایران وجود ندارد. اختیار معامله دو نوع كلی دارد: Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش. به طور كلی قراردادهای اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند كه می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده كرد. در قرارداد اختیار خرید، خریدار حق خرید اوراق بهاداری را در زمانی مشخص می خرد (اختیار فروش نیز به همین شكل است).

به عنوان مثال فرض كنید فردی حق خرید 1000 سهم شركت X را طی سه ماه آینده در قیمت 120 تومان به قیمت 200 تومان می خرد. طی سه ماه آینده سهم X تغییرات زیادی خواهد كرد. حال فرض كنید در زمان سررسید قیمت سهم افت كرده و 100 تومان باشد درنتیجه اختیار خرید برای خریدار سودی نخواهد داشت زیرا وی می تواند سهم را 120 تومان بخرد. دراینحالت وی 200 تومان (بهای اختیار خرید) را از دست داده است. حال اگر در زمان سررسید قیمت سهام 250 تومان باشد، خریدار می تواند اختیار خود را اعمال كرده و سهم را به قیمت 120 تومان از فروشنده اختیار خرید بخرد و در بازار 250 تومان بفروشد. توجه داشته باشید كه دارنده ی اختیار خرید مختار است كه سهام را بخرد ولی فروشنده ی آن مجبور است كه سهام را بفروشد.

همین داستان در مورد اختیار فروش نیز وجود دارد. از نظر اعمال حق اختیار معاملات به دو دسته اروپایی و آمریكایی تقسیم می شوند. اختیار معاملات اروپایی را فقط می توان در زمان سررسید اعمال كرد ولی در مورد آمریكایی ها طی هر زمانی قبل از سررسید امكان اعمال وجود دارد.

به طور كلی مباحث مرتبط با اختیار معاملات پیچیده تر از سهام عادی بوده و سناریوها و حالات بسیار متعددی را شامل می شود. هدف از چنین ابزاری افزایش نقدشوندگی بازار، پوشش خطر برای معاملات سهام و كاهش هزینه ی سهام داران است. به عنوان مثال فرض كنید شما اختیار فروش 1000 سهم شركت X را در قیمت 200 تومان به قیمت 500 تومان بخرید (قیمت كنونی 220 تومان است). اگر طی سه ماه آینده قیمت سهم به 110 تومان برسد شما می توانید اختیار فروش خود را اعمال كرده و سهم خود را به فروشنده ی اختیار فروش، 200 تومان بفروشید و از بازار 110 تومان بخرید. در چنین حالتی شما در هر سهم 90 تومان سود كرده اید. به عبارت دیگر شما از كاهش قیمت سهم سود كرده اید!

در حالت های پیچیده تر می توان چندین اختیار معامله را تركیب كرد و نوعی استراتژی بوجود آورد (به عنوان مثال حالتی ایجاد كرد كه اگر قیمت سهمی تا سه ماه بعد بین 100 تا 300 تومان بود شما سود كرده و در غیراینصورت فقط مبلغ پرداختی بابت اختیار معامله را از دست دهید).

چنین ابزاری را ابزار مشتقه می گویند زیرا خود ماهیتی مستقل ندارند و برای سایر اوراق بهادار از قبیل سهام عادی، شاخص و قراردادهای آتی تعریف می شوند. بیشترین كاربرد اختیار معامله برای سهام عادی و شاخص است.

8) قرارداد آتی (Future)

قرارداد آتی ابزار مشتقه ی است كه بیشتر برای بازار كالاها، شاخص و ارز كاربرد دارد. در قرارداد آتی دو طرف معامله قرار می گذارند كه در زمانی مشخص (مثلا سه ماه آینده) و با قیمتی معلوم ابزار مورد معامله (كالا یا ابزارهای مالی) را معامله كنند. برخلاف اختیار معامله، در اینجا نوعی تعهد وجود ندارد. معمولا قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیكی كالا نشده و به صورت نقدی تسویه می شوند.

یكی از كاربردهای اصلی قراردادهای آتی پوشش خطر در معاملات دیگر است. فرض كنید شما معامله ای با یك شركت خارجی به ارزش صد میلیون یورو دارید. قرار است پول چهار ماه دیگر پرداخت شود. طی این چهار ماه تغییرات قیمت یورو می تواند برای شما بسیار خطرناك باشد. پس با خرید قرارداد آتی صد میلیون یورو در قیمتی معلوم (مثلا 1350 تومان) برای چهار ماه دیگر شما خود را در برابر تغییرات قیمت یورو مصون كرده و بهتر می توانید برنامه ریزی كنید. البته افراد زیادی نیز به صرف كسب سود از تغییرات قیمت وارد بازار قراردادهای آتی می شوند.

در زمان انجام معاملات قراردادهای آتی شما باید درصدی از مبلغ قرارداد را كه توسط بورس تعیین می شود به عنوان ودیعه نزد بورس بسپارید. قراردادها هر روز تسویه می شوند و درنتیجه اگر تغییرات قیمت به نفع شما باشد ودیعه ی شما افزایش یافته و در غیراین صورت ودیعه ی شما كاهش می یابد. اگر مبلغ ودیعه كمتر از آستانه ای مشخص شود، باید میزان ودیعه را تا حد اولیه افزایش دهید. در هر زمانی قبل از سررسید قرارداد، می توانید با معامله قراردادی در جهت مقابل از بازار خارج شوید (مثلا اگر قرارداد خرید 100 میلیون یورو را برای سه ماه بعد خریده اید می توانید یك ماه بعد با فروش قرارداد خرید صد میلیون یورو، از بازار خارج شوید).

نوعی اوراق قرضه ی اسلامی است كه براساس موازین شرع طراحی شده است. ساختار پرداخت بهره ی اوراق قرضه ی غربی مطابق با موازین شرعی نیست. ناشر اوراق صكوك، گواهی ای را به سرمایه گذاران می فروشد و سپس آن را با قیمتی مشخص دوباره از خریداران اجاره می كند. همچنین فروشنده تعهد می كند در تاریخی مشخص، اوراق را با قیمتی معلوم از خریداران بازخرید كند. ناشر اوراق صكوك باید ارتباطی مشخص و واضح بین بازده و وجه نقد ناشی از فعالیت ها با دارایی خریداری شده ایجاد كند. به عبارت دیگر، تامین مالی باید مبتنی بر دارایی مشهود باشد.

اوراق مشتقه وانواع آن

امروزه خرید و فروش اوراق بهادار و به دنبال آن اوراق مشتقه توسط افراد حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی بسیار رواج یافته است.

به مواردی که در بازارهای مالی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند ابزارهای مالی گفته می‌شود.
ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجه از سهامداران دارای مازاد سرمایه که مایل به سرمایه گذاری هستند به کسانی که به این وجوه برای سرمایه گذاری نیاز دارند می‌باشند.
همچنین ابزارهای مالی وسیله‌ای برای تجمیع به شمار می‌روند.
انباشت پس اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک ناپذیر نظام مالی است، امکان پذیر نیست.
اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی‌های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها به وجود نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه گذاری نمایند.

در اقتصاد مالی مشتقات مجموعه ابزاری هستند که دارای خصوصیات مشترک می باشد.
این واژه بر کلیه ابزارهای قابل معامله در بورس و فرابورس که مرتبط با معامله اوراق بهادار، ارز، نرخ بهره، کالا و… باشد، اطلاق می‌شود.

علت نام گذاری اوراق مشتقه این است که ارزش آن‌ها مشتق از قیمت دارایی پایه آن‌ها است.
یعنی با افزایش قیمت مورد موضوع قرارداد، ارزش ابزارهای مشتقه افزایش می یابد و با کاهش قیمت آن ارزش و قیمت ابزارهای مشتقه کاهش می‌یابد.

اوراق مشتقه چیست؟

دسته‌ای از ابزارهای مالی هستند که ارزش خود را از کالای فيزیکی دیگری که دارایی پایه شناخته می‌شود، می‌گيرند.
دارایی پایه می‌تواند سهام، کالا، بورس‌های خارجی، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.

انواع قراردادهای اوراق مشتقه

قرارداد سلف

قرارداد سلف، قراردادی است که به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده، با قيمت مورد توافقی که طرفین هنگام امضاء قرارداد تعيين می‌کنند، بين دو طرف در خارج از بورس منعقد می‌شود.
قرارداد سلف از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین قراردادهای مشتقه تلقی می‌شود.

قرارداد آتی

این قرارداد توافقی است که بين دو طرف در بورس، به منظور خرید یا فروش مقداری معين و کيفيتی مشخص از یک دارایی، در زمان مشخصی در آینده با قيمت مورد توافقی که هنگام امضای قرارداد تعيين می‎گردد، منعقد می‌شود.

قرارداد اختيار معامله

این قرارداد دارای دو طرف است.

قراردادی است که به دارنده آن حقی جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه، در زمانی مشخص و قيمتی معين در آینده بدون اینکه اجباری در معامله وجود داشته باشد را می‌دهد.

• فروشنده اختيار معامله و قرارداد آن

قراردادی است که طبق آن اگر خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی به خریدار می‌باشد.
در این قرارداد، فروشنده مبلغی را بعنوان پشتوانه قيمت معامله بنام حق بيمه از خریدار دریافت می‌کند.

قرارداد معاوضه

قراردادهای معاوضه همانطور که از نام ‌آن‌ها مشخص است همان معاوضه کالا با کالا می‌باشد.
طبق مواد تعریف شده در قانون مدنی معاوضه عقدی است که به وسیله آن به یکی از طرفین مالی می‌دهد، در عوض مالی از طرف دیگر اخذ می‌کند، بدون توجه کردن به اینکه یکی از طرفین مبیع و دیگری ثمین باشد.
مبیع در در اصطلاح فقهی به معنای چیزی است که مورد بیع است و آن چیزی است که بیع بر آن تعلق می‌گیرد یعنی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.
در مقابل مبیع، ثمین به معنای گران ‌قیمت و باارزش است.

موارد استفاده از اوراق مشتقه

اوراق مشتقه قبلاً به منظور نرخ ارز برای مبادله کالاها به صورت بین‌المللی جهت تضمین و تثبیت استفاده می‌شدند.
از آنجایی که ارز کشورهای مختلف دارای ارزش متفاوتی بودند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند.
امروزه، اوراق مشتقه بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند.
حتی مشتقه‌هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند. اوراق مشتقه در شاخه اوراق بهادار جای می‌گیرند و دارای شاخه مخصوصی نیستند، به همین دلیل به مرور انواع مختلفی از مشتقه‌ها به وجود آمدند.

همینطور مشتقه‌ها دارای کاربردهای متفاوتی بر اساس انواعشان هستند.
از اوراق مشتقه می‌توان برای پوشش یا بیمه شدن در برابر ریسک یک دارایی استفاده کرد.
اوراق مشتقه همچنین می‌توانند در سفته بازی برای شرط‌بندی قیمت‌های آینده دارایی‌ها و دور زدن مسائل مربوط به نرخ مبادله نیز مورد استفاده قرار بگیرند.

فرض کنید :
یک سرمایه گذار اروپایی سهامی در یک شرکت آمریکایی را با استفاده از دلار آمریکا خریداری می‌کند، او درحالی‌که سهام را در اختیار دارد، در معرض ریسک نرخ مبادله قرار می‌گیرد.
برای پوشش این ریسک، سرمایه گذار می‌تواند قراردادهای آتی ارزی را خریداری کند تا یک نرخ مبادله مشخص برای فروش سهام خود در آینده و تبدیل دلار به یورو را برای خود از قبل ثبت کند.

افراد در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم می‌شوند؟

این افراد تلاش می‌کنند تا با استفاده از ابزار و اوراق مشتقه، ریسک ناشی از تغییرات قیمتی دارایی‌ها را کاهش دهند تا بتوانند ریسک آن را مدیریت نمایند.

این افراد شامل کسانی می‌شوند که بازارهای مختلف را رصد و بررسی می‌کنند و از این طریق به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت اوراق مشتقه یکسان در بازارهای مختلف هستند.

کسانی که به استقبال ریسک می‌روند و امید دارند که با قرارگرفتن در موقعیت‌های گوناگون به کسب سود برسند، بورس بازان یا سفته بازان هستند.

اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

بورس اوراق بهادار

بورس یک مکان مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است.
قراردادها در بورس به شکل استاندارد هستند و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار می‌‌‌‌شوند، یکسان است.
قیمت‌های بورس توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان‌، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت می‌‌‌‌کنند، تعیین می‌‌‌‌گردد.
این سیستم قیمت‌گذاری باعث ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده می‌شود که تحت عنوان کشف قیمت شناخته می‌شود.
توجه داشته باشید که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمی‌کند و برای داشتن موقعیت معاملاتی هم به افراد توصیه خاصی نمی‌‌‌‌کند.
مسولیت بورس این است که به عنوان ناظر، بازار معاملات را سالم و نظام یافته نگه دارد.
تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظمی بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند
افرادی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل پرداخت جریمه یا مجازات‌های دیگر خواهند شد.

بورس کالا‌

بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته‌ است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز و کاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد‌.
امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصادی باعث شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند.

بازار فرا بورسی

مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه است.
به این ترتیب رویه های پذیرش شرکت‌ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه‌ای در فرابورس رقم خورده که شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط، در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.

فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.

بازار معاملاتی سنتی

در این بازار معامله‌گران سازنده‌ بازار بوده و قیمت خرید و فروش خود را اعلام می‌‌‌‌کنند.
معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت از طریق تلفن مذاکره شده یا ممکن است برخی اوقات هم از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام ‌‌‌‌شود. به این گونه معاملات، معامله دو طرفه گفته می‌شود، زیرا دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌‌‌‌گردند.

بازار معاملاتی الکترونیکی

این بازار تقریبا شبیه به معاملات الکترونیکی در بورس است.
در این بازار محصولات، واسطه‌ها و مشتریان به صورت الکترونیکی باهم در تماس و مبادله هستند.
این بازار نماد مجازی بازار فیزیکی است و به طور کلی فعالیت‌های اقتصادی تحت این فضا اقتصاد الکترونیکی است.

بازار معاملاتی بهینه

ین بازار معاملاتی ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله‌گر بر اساس آن‌ها به معاملات الکترونیکی می‌‌‌‌پردازد.
معامله‌گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌‌‌‌رساند.
معامله‌گر در این بازار معامله به ‌عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری مثلا نوسانات منفی در قیمت در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.

مزایای ابزارهای مشتقه شامل چیست؟

نقدشوندگی بالا

اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات دارای سرعت معاملات و درجه نقدشوندگی بالاتری هستند، اما این به معنای این نیست که شما می‌توانید کالاها یا اوراق بهادار خود را به راحتی به پول نقد تبدیل کنید. حجم معاملات ابزارهای مشتقه در بازار معاملات روز دنیا هر روز در حال افزایش است و علت آن هم این است که استفاده از مارجین برای تامین هزینه‌های مالی کم‌تر شده و به دنبال آن ریسک ورود به بازار هم کم‌تر می‌شود.

اهرم در معاملات

در معاملات ابزارهای مشتقه، اهرم وجود دارد و این یعنی شما لازم نیست در معاملات تمام پول آن‌ها را پرداخت کنید که این به شما کمک می‌کند تا در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید و هرچه تحلیل‌هایی که انجام می‌دهید درست‌تر باشد، سود بیشتری نصیب شما خواهد شد. در این میان توجه داشته باشید همانطور که تحلیل درست سود بیشتری را از آن شما می‌کند، استفاده نادرست از این ابزار هم شما را متحمل پرداخت زیان خواهد کرد.

پوشش ریسک

با استفاده از قراردادهای آتی دو طرف قرارداد می‌توانند بین خود قراردادی را با قیمت مشخص تنظیم کنند و درمورد آن به توافق برسند، به این ترتیب اگر قیمت کالا تغییر کند هم هیچ یک از طرفین متحمل زیان نخواهند شد.

به پایان مقاله اوراق مشتقه رسیدیم، امیدواریم این مقاله مفید واقع شده باشد.

ممنون از همراهیتان.
مجموعه AccTrain طی سالها تلاش ارايه کننده انواع نرم افزارحسابداری موجود در بازار می باشد،.
مفتخریم پاسخ گوی نیاز شما باشیم .

ابزار مشتقه چیست و چه کارکردی دارد؟

ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!

ابزار مشتقه چیست؟

کشاورزی را فرض کنید که تمام درآمدش از محل فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی از محل فروش محصول برسد. این کشاورز از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را متقبل شود و از طرف دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار آفت نشود یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به عبارت ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به کاهش درآمد سالانه کشاورز منجر شود.

اما این کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و از طرف دیگر زودتر از موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را صرف هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.

کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.

استفاده از ابزار اختیار معامله برای کاهش ریسک

اول بیایید ببینیم اختیار معامله چیست. اختیار معامله قراردادی برای آینده است که بر اساس آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در تاریخ معینی معامله کنند. از آنجا که هر معامله دو طرف (خریدار و فروشنده) دارد، اختیار معامله را هم به دو دسته تقسیم کرد: اختیار خرید و اختیار فروش.

ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم

اکنون بیایید ببینیم اختیار فروش چگونه چیزی است و کسی که اختیار فروش را می‌خرد صاحب چه حقی می‌شود. خریدار یک قرارداد اختیار فروش مبلغ مشخصی به طرف مقابل پرداخت می‌کند و در برابر این مبلغ از این اختیار برخوردار می‌شود که بتواند در زمان مشخص‌شده مقداری از یک دارایی مشخص را به طرف دیگر بفروشد. فروشنده اختیار فروش هم باید در زمان تعیین‌شده آماده خرید آن دارایی با مبلغ تعیین‌شده باشد. نکته اینجاست که دارنده اختیار فروش هیچ الزام و تعهدی به فروش دارایی مورد بحث ندارد و در زمان سررسید قرارداد می‌تواند از اختیار فروش خود چشم‌پوشی کند و آن دارایی را برای خودش نگه دارد.

کمی پیچیده شد، نه؟ برای اینکه از سردرگمی خارج شویم، بیایید یک نمونه عملی را با هم مرور کنیم. فرض کنید شما امروز می‌خواهید در سهام شرکت الف سرمایه‌گذاری کنید و قیمت روز هر برگه سهم این شرکت مثلا ۵۰۰ تومان است. ارزیابی شما این است که قیمت سهام این شرکت تا سه ماه آینده ۵۰ درصد رشد می‌کند و به ۷۵۰ تومان می‌رسد. اما از آن طرف نگرانید که مبادا بازار دچار تلاطم شود و قیمت سهم کاهش یابد. در حالت عادی برای پوشش ریسک کاهش قیمت این سهم ابزاری ندارید و مجبورید با ریسک کاهش قیمت سهم سر کنید.

اما با استفاده از ابزار مشتقه اختیار فروش می‌توانید این ریسک را کاهش دهید، در واقع این ریسک را به شخص دیگری منتقل می‌کنید. به این صورت که انواع اوراق مشتقه اختیار فروش مقدار معینی از سهم شرکت الف را می‌خرید. قرارداد اختیار فروش هم به این شکل است که برای خرید اختیار فروش هر سهم ۵ تومان می‌پردازید و در مقابل این اختیار را به دست می‌آورید که در سه ماه آینده هر سهم‌تان را با مبلغ ۴۹۰ تومان بفروشید.

حال اگر در ۳ ماه آینده قیمت سهم‌تان رشد کند و مثلا به ۶۰۰ تومان یا بالاتر برسد، از اختیار فروش‌تان -که فروش به مبلغ ۴۹۰ تومان است- صرف‌نظر می‌کنید و سهام‌تان را در بازار می‌فروشید. ولی اگر قیمت سهم‌تان کاهش پیدا کند و مثلا به ۴۰۰ تومان برسد، از اختیار فروش‌تان استفاده می‌کنید و به جای اینکه سهم‌تان را در بازار و به قیمت ۴۰۰ تومان بفروشید، از اختیار فروش استفاده می‌کنید و سهم‌تان را با قیمت ۴۹۰ تومان به فروشنده اختیار فروش (طرف دیگر قرارداد اختیار فروش) می‌فروشید. پس می‌بینید که در این مثال، قرار داد اختیار فروش خیلی ساده مانند یک بیمه‌نامه عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام‌تان زیر ۴۹۰ تومان بیاید.

معرفی ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم. در اینجا تعدادی از ابزارهای مشتقه را با هم مرور می‌کنیم:

قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها برای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است که بالاتر درباره آن توضیح دادیم. یک بار دیگر به این نکته اشاره می‌کنیم که خریدار اختیار معامله (خرید یا فروش) الزام و تعهدی به اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله ملزم است در صورت درخواست طرف دیگر، اقدام به معامله کند.

ابزار مشتقه قرارداد سلف

اگر بخواهیم ساده بگوییم، قرارداد سَلَف برعکس نسیه است. در نسیه کالایی را دریافت می‌کنید و قول می‌دهید که پولش را بعدا بپردازید، اما در قرارداد سلف پول یک دارایی پایه را از قبل می‌پردازید و طرف دیگر متعهد می‌شود که در زمان معین دارایی مورد نظر را تحویل شما بدهد. فایده این نوع قرارداد برای فروشنده این است که سریع‌تر به پول دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند از این پول برای پوشش هزینه‌های جاری خود استفاده کند. خریدار هم در واقع روی کالایی سرمایه‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود در آینده با رشد قیمت همراه باشد.

نکته: این امکان وجود دارد که خریدار قرارداد سلف، دارایی پیش‌خریدشده را در قالب یک «قرارداد سلف موازی استاندارد» بفروشد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد سلف می‌تواند دارایی آینده خودش را به دیگری واگذار کند. به این نوع قرارداد هم به‌اختصار سلف می‌گویند.

قرارداد آتی

قرارداد آتی همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد آتی با یک قیمت تعیین‌شده معامله کنند. به این ترتیب، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمت آن دارایی بیمه می‌کنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی می‌تواند بین کشاورز و کارخانه باشد که هر دو متعهد می‌شوند بعد از فصل برداشت محصول (مثلا گندم)، مقدار مشخصی از محصول را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند.

اما بازارهای مالی این امکان را هم فراهم کرده‌اند که خود این قراردادهای آتی هم دادوستد شوند و معامله‌گران با معامله این قراردادها کسب سود کنند. برای نمونه، تحلیل‌گری ممکن است به این نتیجه برسد که قیمت گندم در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و در نتیجه اقدام به خرید قرارداد آتی گندم کند. در تئوری، وقتی زمان سررسید این قرارداد فرا برسد، معامله‌گر می‌تواند گندم را با قیمت مشخص‌شده در قرارداد آتی تحویل بگیرد و با قیمت بالاتر در بازار بفروشد و سود کند. اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و معامله‌گر قبل از زمان سررسید، قرارداد خودش را در بازار معاملات آتی با قیمت بالاتر می‌فروشد و اصطلاحا از آن موقعیت خارج می‌شود.

نکته: بازار معاملات آتی در ایران از سال ۱۳۸۷ و با معاملات آتی سکه شروع به کار کرد. (هنگام نوشته شدن این متن معاملات آتی سکه در ایران متوقف شده است.) از آن سال به بعد، قرارداد آتی روی دارایی‌های پایه مختلفی از جمله زیره، زعفران، مس، کنجاله سویا و غیره تعریف و در بازار معاملات آتی دادوستد شده است.

ابزار مشتقه قرارداد فوروارد

یکی دیگر از ابزار مشتقه، قرارداد فوروارد یا forward contract است که شباهت زیادی با قرارداد آتی یا future contract دارد. در قرارداد فوروارد هم مانند قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در زمان معین معامله معنی را انجام بدهند. مهم‌ترین تفاوت هم در این است که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند ولی محل معاملات قراردادهای فوروارد بازارهای خارج از بورس است.

قرارداد سوآپ

قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. جالب است اشاره کنیم که اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.

قرارداد سوآپ شباهت زیادی با قراردادهای آتی دارد مانند قراردادهای آتی، طرفین سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.