ریسک نرخ بهره چیست؟
ریسک نرخ بهره به معنی قرار گرفتن وضعیت مالی بانک در معرض تغییرات متنوع نرخ بهره است. پذیرش این ریسک بخشی عادی از نظام بانکداری است و میتواند منبعی سودآور و ارزشآفرین برای سهامداران باشد. با این حال، ریسک بیش از حد نرخ بهره میتواند منجر به ایجاد تهدید برای دریافتیهای بانک و پایهی سرمایهای آن شود. تغییرات نرخ بهره بهوسیلۀ تغییردادن درآمد بهرهای خالص بانک و سطح سایر درآمدهای حساس به نرخ بهره و همچنین هزینههای عملیاتی بر درآمد بانک تاثیر میگذارد.
علاوه بر این، تغییر در نرخ بهره میتواند بر ارزش داراییها و بدهیهای بانک و ابزارهای خارج از ترازنامهی بانک نیز تأثیر گذارد. زیرا ریسک نرخ بهره چیست ارزش فعلی جریانهای نقدی آینده (و در برخی موارد خود جریانات نقدی) با تغییر نرخ بهره تغییر مینمایند. برایناساس، ضروری است جهت امنیت و کارکرد سالم بانک، از یک فرآیند مدیریت موثر ریسک که ریسک نرخ بهره را در حدی معقول حفظ میکند استفاده کرد.
در ایران، مقدار نرخ بهره توسط نهادهای نظارتی پولی هدفگذاری میشوند. بانک مرکزی با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد سعی میکند با تنظیم عرضه و تقاضا نرخ بهره بین بانکی را به سمت هدف تعیینشده هدایت کند. برای آشنایی بیشتر با این موضوع، مطالعهی مقالهی چگونگی تأثیر نرخ بهره بین بانکی بر بخشهای اقتصادی توصیه میشود.
در این بخش اشکال اولیهی ریسکهای نرخ بهرهای که بانکها در معرض آن قرار دارند را معرفی مینماید. این ریسکها شامل ریسک قیمتگذاری مجدد، ریسک منحنی بازده، ریسک پایه و قابلیت اختیاری بودن میباشد. بهتر است در کنار مطالعهی این بخش برای درک بهتر ریسک نرخ بهره با یک مثال عددی با این مفهوم آشنا شوید.
منابع ریسک نرخ بهره
ریسک قیمتگذاری مجدد
بانکها بعنوان واسطههای مالی به طرق مختلف ریسک نرخ بهره چیست در مقابل ریسک نرخ بهره قرار میگیرند. شکل اولیهی ریسک نرخ بهره از تفاوت در زمانبندی تاریخ سررسید (برای نرخهای ثابت) و قیمتگذاری مجدد (برای نرخهای شناور) در داراییهای بانک، بدهیها و موقعیتهای خارج از ترازنامه ناشی میشود. درحالیکه چنین عدم تطابقهایی در قیمتگذاری مجدد برای تجارت بانکها ضروری است اما میتوانند درآمد بانک و ارزش اقتصادی آن را با تغییر در نرخ بهره در معرض نوسانات پیشبینینشده قرار دهند.
بعنوان مثال، بانکی که یک وام بلندمدت با نرخ ثابت و با سپردهی کوتاهمدت پرداخت کرده است، درصورت افزایش نرخ بهره، میتواند بهدلیل موقعیتی که در آن قرار دارد هم در آینده با کاهش درآمد روبرو شود و هم ارزش آن کاهش یابد. چنین کاهشهایی به این دلیل افزایش مییابند که جریان نقدی در وام در طول زمان حیات آن ثابت است، درحالیکه بهرهی پرداختی متغیر است و پس از سررسید سپردۀ کوتاهمدت افزایش مییابد.
ریسک منحنی بازده
قیمتگذاری مجدد نادرست میتواند همچنین بانک را در معرض تغییرات شیب و شکل منحنی بازده قرار دهد. ریسک منحنی بازده زمانی بهوجود میآید که تغییر غیرقابل پیشبینی در منحنی، دارای تأثیرات متنوع بر درآمد بانک یا ارزش اقتصادی آن باشد. بهعنوان مثال، ارزش اقتصادی یک موقعیت خرید برای اوراق دولتی 10 ساله که ریسک آن توسط اوراق دولتی 5 ساله پوشش داده شده ممکن است در صورت افزایش شیب منحنی به سرعت کاهش یابد؛ حتی اگر ریسک موقعیت خرید در مقابل تغییرات موازی در منحنی بازده پوشش داده شده باشد.
ریسک پایه
ریسک پایه از همبستگی ناقص در تعیین نرخهای دریافتی و پرداختی در ابزارهای مالی مختلف با ویژگیهای قیمتگذاری مجدد مشابه ناشی میشود. وقتی نرخ بهره تغییر میکند، این تفاوتها ممکن است منجر به افزایش تغییرات ناگهانی در جریان نقدی و گسترش درآمد میان داراییها، بدهیها و ابزارهای ریسک نرخ بهره چیست خارج ترازنامه با سررسید یا تناوب قیمتگذاری مجدد شود. بعنوان مثال، استراتژی تأمین مالی یک وام یکساله که به طور ماهانه براساس اوراق یکماههی خزانه مجدداً قیمتگذاری میشود این است که وام را با سپردۀ یکسالهای که براساس نرخ بهرۀ استقراض بینبانکی لندن (LIBOR) بصورت ماهانه قیمتگذاری میشود تأمین مالی نماییم. این استراتژی، مؤسسه را در معرض ریسکی قرار میدهد که ممکن است نرخهای شاخص را به صورت ناگهانی تغییر دهد.
قابلیت اختیار
علاوه بر موارد فوق، ریسک قابلیت اختیار از جمله ریسکهای نرخ بهره است که اهمیت آن در حال افزایش است. این ریسک از قراردادهای اختیار معامله که در سبد داراییها، بدهیها و ابزار خارج از ترازنامه وجود دارند ناشی میشود. به طور معمول، قرارداد اختیار به دارندهی آن این اختیار (و نه الزام) را میدهد که اقدام به خرید، فروش یا به نحوی تغییر جریان نقدی دارایی مورد معامله نماید. قرارداد اختیار میتواند بهعنوان ابزارهای منحصربهفرد از جمله قراردادهای اختیار قابل معامله در بورس و فرابورس استفاده شود یا در کنار سایر ابزارها مورد استفاده قرار گیرد. اگر ویژگی پیامدهای نامتقارن ابزارهای دارای خصوصیت قابلیت اختیار داشتن به درستی مدیریت نشود، میتواند ریسک قابل توجهی را متوجه افرادی کند که آنها را میفروشند.
مرجع اصلی اصول مدیریت ریسکهای بانکی، بانک تسویهی بینالمللی یا کمیتهی بازل (bis) است که مطالعهی دستورالعملهای این کمیته در مورد ریسک نرخ بهره برای درک بهتر این مفهوم توصیه میشود.
حال که با ریسک نرخ بهره آشنا شدید، گام بعدی یادگیری روشهای اندازهگیری و مدیریت آن است. در این نوشته به مدلهایی همچون شکاف قیمتگذاری مجدد و شکاف تعدیلشده با سررسید اشاره میشود و نقاط قوت و کمبودهای آنها بررسی میشود.
سامانه مدیریت ریسک نرخ بهرهی ساتراپ، این امکان را در اختیار مدیران ریسک بانکها قرار میدهد تا با استفاده از ابزارهایی همچون شکاف نرخ بهره، درآمد خالص بهره (NII) و گزارشهای متنوع دیگر ترازنامهی خود را نسبت به نوسانات نرخ بهره و ارزش داراییها و بدهیهای خود ایمن کنند.
اثر نرخ بهره بر بازار بورس
ریسک نرخ بهره، یکی از تأثیرگذارترین عوامل بر اقتصاد یک کشور است. پیشتر انواع ریسکهای سرمایهگذاری در بازار بورس را برایتان گفتم. آنچه پیش از پیش بدان تأکید داشتم، اهمیت ریسک نرخ بهره و تأثیرات مخربِ نرخ بهره بر بازار بورس بود. به دلیل اهمیت مطلب، در این جستار تصمیم دارم جوانب مختلفی از ریسک نرخ بهره را موردبررسی قرار دهم.
ریسک نرخ بهره را بهتر بشناسیم
تصور کنید بنا به دلایل مختلف سرمایهگذاری در بورس را انتخاب کردهاید و درآمد بورس بازان شمارا وسوسه کرده است. درحالیکه سرمایهگذاریهای زیادی را انجام دادهاید، یک تغییر ناگهانی نرخ بهره، سرمایه شمارا در ضرر فرومیبرد. تمام معادلات ریاضی شما بهیکباره به هم میخورد و کاخ آرزوهایی که برای خودساختهاید، ویران میشود.
ممکن است برای من و شما عجیب به نظر برسد اما حرفهایهای بازار بورس همیشه ریسک نرخ بهره را در معادلاتِ تحلیلی خود در نظر میگیرند. اگرچه تغییرات نرخ بهره از اصول معینی تبعیت میکند اما نهادهای مالی نمیتوانند بهسرعت با آنهماهنگ شوند.
ریسک نرخ بهره و اوراق قرضهی دولتی
فرض کنید اوراق مشارکت دولتی را با نرخ سود علیالحساب ۲۲ درصد خرید میکنید. همانطور که میدانید ریسک این اوراق تقریباً صفر است و سودِ آن به همراه اصل سرمایه در تاریخِ سررسید تضمین میشود.
اما ناگهان نرخ بهره تغییر کرده تا ۲۹ درصد افزایش پیدا میکند. همانطور که میدانید نرخ بهره بانکی با تورم رابطهی مستقیم دارد؛
بنابراین برای محافظت از سرمایه خود در مقابل تورم باید اوراق فعلیِ خود را نقد کنیم و اوراقِ جدیدی را با نرخ سود بالاتر خریداری کنیم. تنها مشکل این سناریو این است که قیمتِ اوراق مشارکت ۲۲ درصدی شما به دلیل افزایش نرخ بهره، کاهشیافته است!
فرض کنید سرمایهگذار فرضی بانام “ابراهیم” اوراق مشارکت ۲۲ درصدی را خرید میکند. طبق قوانین سود این اوراق (نرخ اسمی) در تاریخ سررسید سالبهسال پرداخت میشود. حال با افزایش نرخ بهره به ۲۹ درصد از ارزش این اوراق کاسته میشود؛
بنابراین باید آنها را نقد کنیم و اوراقی با سود بالاتر خریداری کنیم اما کسی آنها را به قیمت اسمی از ما نمیخرد. درواقع هیچکس حاضر نیست اوراق شمارا زمانی که اوراق ۲۹ درصدی در بازار هست از شما بخرد!
بههرحال همانطور که من و شما به دنبال کسب سود هستیم دیگران نیز این مهم را در تصمیمات خود لحاظ میکنند؛ بنابراین مجبوریم اوراق را باقیمت پایینتری بفروشیم تاکسی حاضر شود آن را از ما بخرد و این بخشی از اثرات مخربِ ریسک نرخ بهره است.
تاریخ نشان داده است افزایش نرخ بهره و ریسک نرخ بهره اثرات مخربی بر روی بازار سهام و دیگر بازارهای مالی میگذارد.
اثرات نرخ بهره بر وضعیت مالی شرکتها
اثرات مخرب نرخ بهره و ریسک نرخ بهره تنها به اوراق مشارکت ختم نمیشود. افزایش نرخ بهره بهطور مستقیم بر تراز مالی شرکتهایی که بدهی انباشته دارند، تأثیر میگذارد.
طبیعتاً هر شرکتی برای تداوم فعالیتهای خود به سرمایه در گردش نیاز دارد. بخش عمدهی این سرمایه در گردش بهصورت بدهی ریسک نرخ بهره چیست و قرض کردن پول (مخصوصاً وام) است.
افزایش نرخ بهره، هزینهی قرض کردن پول و سود تسهیلات را افزایش میدهد. همین افزایش هزینهها، سودآوری شرکتها را کاهش میدهد.
حال بیایید فرض کنیم سود شرکت (به عبارتی درآمد آن) کاهش پیدا میکند. چه اتفاقی میافتد؟ کمترین اثر آن بر رفتار سرمایهگذاران است. چراکه همه به دنبال سهامی با ریسک نرخ بهره چیست جذابیت بیشتر هستند. در این صورت سرمایهگذاران (معمولاً با رفتار گلهای) دست به فروش گستردهی سهام میزنند و فجایع اقتصادی را ایجاد میکنند.
ریسک نرخ بهره و رفتار مشتریان
هر شرکتی به فراخور حالِ خود محصولات یا خدماتی را به مشتریان خود عرضه میکند. سود سازی هر شرکت بهطور مستقیم به فروشِ کالا یا خدمات آن وابسته است؛ اما حتی مشتریان نیز از ریسک نرخ بهره درامان نخواهند بود چراکه افزایش نرخ بهره بر قدرتِ خرید مشتریان اثرگذار است.
افزایش نرخ بهره مردم را بر این مهم وامیدارد که بهجای هزینه کردن ریالهای خود، در عوض آنها را به طلا تبدیل کنند تا ارزش پولشان حفظ شود. بر همین اساس فروش شرکتها کاهش مییابد و رکود اقتصادی را رقم میزند.
ریسک نرخ بهره بر رفتار سرمایهگذاران
افزایش نرخ بهره منجر به تغییر رویکردهای سرمایهگذاران بازار سهام میشود. زمانی که نرخ بهره افزایش مییابد، سرمایهگذاران در استراتژی معاملاتی خود بازنگری میکنند. این تغییر رفتار، معمولاً به دو شکل خود را نشان میدهد:
1- ریسک گریزی و کوچ به سهمهای کم ریسک
اولین سناریوی رفتارِ سرمایهگذاران پس از افزایش نرخ بهره، ریسک گریزی و سرمایهگذاری محافظهکارانه است.
در این حالت سرمایهگذاران ترجیح میدهند پولهای خود را در سهمهای حساس به نرخ بهره نقد کنند. آنها جهت جلوگیری از ریسک ترجیح میدهند بر روی صنایع مقاوم در برابر نرخ بهره سرمایهگذاری کنند. همین رفتار باعث میشود شرکتهای زیادی به ورطهی ورشکستگی نائل آیند!
درواقع حجم عظیمی از نقدینگی توسط سرمایهگذاران از شرکتهای حساس به تغییرات نرخ بهره، به شرکتهای مقاوم در برابر ریسک نرخ بهره نقلمکان خواهند کرد. این پدیده اصطلاحاً گریز نقدینگی گفته میشود.
۲- خداحافظی با بازار بورس و سرمایهگذاری در اوراق ثابت
سناریوی دومِ محتمل اینکه برخی از سرمایهگذاران بیشازحد ریسک گریز میشوند (من اِسمش را گذاشتم سوپِر ریسک گریز!) در این حالت عدهای در فکر کسب سود حداقل_اما بدون ریسک هستند. نتیجه آنکه افزایش نرخ بهره باعث میشود با بازار بورس خداحافظی کنند و سرمایه خود را به اوراق قرضه دولتی یا سپردههای بانکی تبدیل کنند. توجیه آنها نیز البته جالب است: سوپِر ریسک گریزها معتقدند وقتی سود بالای اوراق یا گواهی سپرده (آنهم بدون ریسک هست) چرا باید در شرایط کنونی در بورس خطر کنیم!؟
نتیجهگیری:
تحلیلِ اینکه افزایش یا کاهش نرخ بهره چه عواقبی را برای اقتصاد کلان در پی خواهد داشت شاید در حدِ سوادِ بنده نباشد؛ اما بیبروبرگرد افزایش نرخ بهره و ریسک نرخ بهره بر هیچکس پوشیده نیست! آنکه پیشتر هم بدان اشاره کردیم، متنوع سازی و تشکیل پرتفوی سهام تا حد زیادی ریسک نرخ بهره را کاهش میدهد.
ریسک نرخ سود
ریسک بهره یعنی ریسک کاهش ارزش اصلی سرمایه بهترین راه حل برای محفوظ ماندن در برابر ریسک نرخ بهره این است که شخص سرمایهگذار اوراق قرضه را با تاریخ های سررسید متفاوت خریداری نماید.
نرخ سود و تغییرات آن در اقتصاد کنونی یکی از عوامل مهم ریسک مالی محسوب میشود.
در صورتی که سازمانها برخی از داراییهای خود را بهصورت داراییهای مالی نگهداری کنند، با این ریسک مواجه خواهند شد.
بیشتر اقلام ترازنامه بانکها و نهادهای مالی ازجمله شرکتهای سرمایه گذاری، درآمدها و هزینههایی را در بردارند که به نحوی با نرخ سود در ارتباط است.
در این ریسک نرخ بهره چیست زمینه یکسری محاسبات استاندارد برای اندازهگیری تاثیر تغییر نرخ بهره در یک مجموعه متشکل از داراییها و بدهیهای مختلف وجود دارد.
نرخ بهره یا سود در اقتصاد کنونی از عوامل مهم ریسک مالی به حساب میآید.
در صورتی که سازمانها برخی از داراییهای خود را به صورت دارایی مالی نگهداری مینمایند، بیشتر ترازنامههای بانکی و نهادهای مالی از جمله شرکتهای سرمایهگذاری درآمدها و هزینه هایی میباشند که به نحوی با نرخ سود ارتباط دارند.
نرخ بازده بدون ریسک (Risk-Free Rate Of Return)
نرخ نظری بازدهی دارایی هایی که سرمایه گذاری در آنها ریسکی ندارد (ریسک صفر)، نرخ بازده بدون ریسک گفته میشود. این نرخ به نرخ بهره بدون ریسک نیز شناخته می شود.
نرخ بازده بدون ریسـک، میزان سود یا بازدهی را که سرمایه گذار از یک سرمایه گذاری با ریسک مطلقاً صفر در طول یک بازه خاص انتظار دارد، نمایش میدهد. به عبارتی این نرخ که معمولا با درصد بیان می شود، مقدار سودی که از سرمایه گذاری در دارایی های بدون ریسک به دست می آید را نشان میدهد.
توضیحات مدیر مالی در مورد نرخ بازده بدون ریسـک
این نــرخ، کمترین مقدار بــازدهی است که سرمایه گذار برای هر سرمایه گذاری انتظار دارد. زیرا او ریسک اضافی را تا زمانی که ریسک بازده احتمالی بزرگتر از نرخ بهره بدون ریسـک نباشد، قبول نخواهد کرد.
از این عدد معمولا برای ارزشیابی دارایی های دیگر مانند سهام، استفاده می شود. این نرخ در بتا (Beta) نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
در عمل نرخ بــازده بـدون ریــسک وجود ندارد چرا که حتی امنترین سرمایه گذاری ها هم دارای مقدار کمی ریسک هستند. اما در محاسبات تئوریک معمولاً نرخ بهره اوراق قرضه ی دولت به عنوان نــرخ بـــازده بــدون ریـــسک در نظر گرفته می شود. برای ریسک نرخ بهره ریسک نرخ بهره چیست چیست مثال، نرخ بهره اوراق خزانه سه ماهه ی آمریکا به عنوان نــرخ بــازده بــدون ریسـک، برای کشور آمریکا در نظر گرفته میشود.
فرض بر این است که بانک مرکزی کشور ها با توجه به توانایی چاپ پول، همیشه قادر به پرداخت بدهی های خود هستند. پس به عنوان سرمایه گذاری بدون ریسک شناخته می شوند. در نتیجه، بــازدهی اوراق قرضه ی دولت که بانک مرکزی متعهد به پرداخت آنها می باشد همان نــرخ بازده بدون ریسک در نظر گرفته می شود.
Risk-Free Rate Of Return
اگر سؤال یا نظری دارید لطفاً در بخش پرسش و پاسخ سؤالات مالی مطرح کنید. همینطور با اشتراکگذاری این نوشته در شبکههای اجتماعی شما هم در توسعه دانش مالی و سرمایه گذاری شریک شوید.
ریسک نرخ بهره (Interest rate Risk)
تعریف
ریسک نرخ بهره به معنای احتمال افزایش چشمگیر نرخهای بهره بازار در مقایسه با نرخ بهره سرمایهگذاریهایی نظیر اوراق قرضه است که منجر به ارزش بازاری پایینتر این اوراق میشود. این ریسک در اوراق قرضههای بلندمدت بیشتر است.
متون منتخب از منابع غیرفارسی
-
ریسک نرخ بهره چیست
- English Definition 1. Probability that the market interest rates will rise significantly higher than the interest rate earned on investments such as bonds, resulting in their lower market value. This risk is higher on long-term bonds. English Definition 2. The chance that a security's value will change due to a change in interest rates. For example, a bond's price drops as interest rates rise. For a depository institution, also called funding risk: The risk that spread income will suffer because of a change in interest rates. English Definition 3. Interest rate risk is the danger that the value of a bond or other fixed-income investment will suffer as the result of a change in interest rates. Investors can reduce interest rate risk by buying bonds that mature at different dates. They also may allay the risk by hedging fixed-income investments with interest rate swaps and other instruments.
ترجمه متون منتخب از منابع غیرفارسی
منبع اول: ریسک نرخ بهره به معنای احتمال افزایش چشمگیر نرخهای بهره بازار در مقایسه با نرخ بهره سرمایهگذاریهایی نظیر اوراق قرضه است که منجر به ارزش بازاری پایینتر این اوراق میشود. این ریسک در اوراق قرضههای بلندمدت بیشتر است.
منبع دوم: ریسک نرخ بهره به مفهوم احتمال تغییر در ارزش اوراق بهادار به واسطه تغییر در نرخهای بهره است. به عنوان مثال، قیمت اوراق قرضه با افزایش نرخ بهره کاهش مییابد. برای یک مؤسسه سپردهپذیر، این مفهوم معادل ریسک تأمین وجه است. در این ریسک، درآمد تفاوت قیمت به خاطر تغییر در نرخهای بهره، متحمل ضرر میشود.
منبع سوم: ریسک نرخ بهره به مفهوم خطری است که ارزش یک اوراق قرضه یا سایر سرمایه گذاریهای با درآمد ثابت در نتیجه تغییر در نرخهای بهره متحمل خواهند شد. سرمایهگذاران میتواند ریسک نرخ بهره را با خرید اوراق قرضههایی با سررسید در تاریخهای متفاوت، کاهش دهند یا از طریق سرمایهگذاریهای با درآمد ثابت همراه با سوآپهای نرخهای بهره و سایر ابزارها این ریسک را بکاهند .
آدرس منابع غیرفارسی
Reference address 1. http://www.businessdictionary.com/definition/interest-rate-risk.html
Reference address 2. https://financial-dictionary.thefreedictionary.com/Interest+rate+risk
Reference address 3. https://www.investopedia.com/terms/i/interestraterisk.asp
متون منتخب از منابع فارسی
تعریف فارسی ۱: ریسکهای حاصل از تغییر نرخهای بهره. اشکال اصلی نرخ بهره عبارتند از: ریسکی که تغییرات نرخ بهره بر ارزش داراییهاو بدهیهای با نرخ بهره ثابت اثر بگذارد، ریسک عدم تطبیق قیمتگذاری مجدد بهره برای داراییها و بدهیها، ریسک تسویه زودهنگام بدهی که در آن وام گیرنده تعهدات مالی خود را زود پرداخت میکند، ریسک سرمایهگذاری مجدد با نرخ پایینتر و ریسک طولانی شدن بازپرداختها در اثر افزایش نرخ بهره.
آدرس منابع فارسی
آدرس منبع فارسی ۱: لو، جاناتان (1394)، فرهنگ تشریحی مالی و بانكی آكسفورد. مترجم محمد حسن مهدوی، تهران: نشر ادبستان.
الگوی نوشتار تعریف
دیدگاه شما