بازار آتی چیست؟
بازار آتی یک مرکز مالی برای انجام قراردادهای آتی استاندارد است که شامل توافقنامهای قانونی با حدومرز مشخص است و هنگام امضای قرارداد برای خرید یا فروش یک کالای اقتصادی در آینده باقیمت توافق شده، هدف اصلی ابزار آتی سهام ایجاد شده است.
کالای تحویلی در قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت بوده و زمان و مکان تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آینده در بازار آتی قیمت است که در مرحله معامله برآورد می‌شود. درواقع منظور از معاملات آتی، پوشاندن ریسک سرمایه‌گذاری است و این ابزار در بورس کالا مورداستفاده قرار می‌گیرد. استفاده از معاملات آینده، می‌تواند به‌عنوان راه‌کاری برای جذب نقدینگی محسوب شود و با قرار گرفتن معامله‌گران و بازارسازان در کنار معاملات آتی، چرخه بورس برای پذیرایی از سرمایه‌های سرگردان تکمیل می‌شود.
قرارداد آتی چیست ؟
قرارداد آتی، قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالای مشخصی را باکیفیت و قیمت معلوم، در زمان و مکان مشخص معامله نمایند.
به بیان ساده، منظور از قرارداد آتی این است که در زمان حال ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم؛ اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم و درواقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را پرداخت کنیم؛ بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و باقیمت مشخصی خریداری کنیم، اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت بگیرد، قرارداد آتی میگویند. در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند و برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.
جالب است بدانید که قرارداد آتی قراردادی دوطرفه است و می‌توانیم بدون در اختیار داشتن کالا، همین الان کالا با مشخصات معین را بفروشیم و در آینده (پس از چند ماه) آن را باقیمتی که اکنون توافق کردیم، تحویل دهیم و پول آن را دریافت کنیم. این نوع معامله برای کسانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند، مثل کشاورزان و تولیدکنندگان مواد غذایی بسیار مناسب است. کشاورز می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان باشد و کارخانه هم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی نیاز دارد مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند؛ پس با این مثال اهمیت کنترل نوسان و میزان ریسک در معاملات آتی تا حدودی مشخص می‌شود.
چرا بازار آتی یکی از پرطرفدارین بازارها در بین معامله گران بورس های دنیاست؟
بازار آتی به دلیل اینکه منافع خریدار و فروشنده کالا را تأمین کرده و فرصت کسب سود را برای نوسان‌گیران نیز فراهم می‌کند، در جهان طرفداران زیادی دارد. به عبارتی فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:
۱. خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی (مثلاً زعفران، زیره، پسته و …) در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی باقیمت معین پیش‌خرید می‌کنند.
۲. فروشندگان کالا: اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، زیره، پسته و …) را بفروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند.
۳. نوسانگیرها: اشخاصی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، زیره، پسته و …) را ندارند، بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا، سود سرشاری به دست آورند.
بازار آتی به رونق اقتصادی کمک شایانی می‌کند؛ زیرا از یک‌سو تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و از سوی دیگر، کسانی که تمایل دارند سودهای کلان با ریسک بالا کسب نمایند می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود دست یابند.
ویژگی های بازار آتی چیست؟
استقبال چشمگیر از این بازار به دلیل ویژگی‌ها و منافع بسیار زیادی است که می‌تواند سود کلانی را نصیب فعالان این بازار کند. از این منافع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معافیت مالیاتی
• تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است
• امکان برداشت یک‌روزه موجودی از حساب
• کارمزدهای بسیار پایین
• امکان خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی
• واریز روزانه سود هدف اصلی ابزار آتی سهام و زیان به‌حساب مشتری
• و …
در ادامه به‌تمامی منافع و ریسک‌های این بازار می‌پردازیم. ابتدا به معرفی دو مزیت مهم قراردادهای آتی اشاره می‌کنیم که ماهیت این بازار را شکل می‌دهند:
۱. وجود اهرم در معاملات: یعنی می‌توانیم با چندین برابر پول خود در بازار آتی کالا معامله کنیم.
۲. دوطرفه بودن بازار: یعنی هم از بالا رفتن قیمت می‌توان سود کرد و هم از افت قیمتها.
برای روشن شدن این هدف اصلی ابزار آتی سهام دو مزیت به توضیحات ارائه‌شده، دقت فرمایید:
اهرم مالی بازار آتی چیست و چرا این اهرم برای بورس بازان جذاب است؟
از اهرم مالی بازار آتی در مواقعی استفاده می‌شود که می‌خواهیم با واردکردن نیرویی کوچک، نتیجه‌ای بسیار بزرگ‌تر به دست آوریم. افراد با هوش مالی بالا همواره به دنبال یافتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری با قابلیت اهرمی هستند. اهرم می‌تواند با تغییر در زمان، نتیجه نهایی، مواد اولیه و یا سرمایه اولیه، به سرمایه‌گذاران فرصت ثروتمند شدن بدهد؛ اما فراموش نکنید که استفاده اشتباه از وضعیت‌های اهرمی می‌تواند منجر به شکست‌های سنگین مالی شود، لذا افرادی با درجه ریسک‌پذیری بالاتر و هوش و دانش بالا همواره به دنبال سرمایه‌گذاری‌های با اهرم بالاتر هستند.
به‌عنوان‌مثال، با اهرم مالی بازار آتی قادر هستید با در اختیار داشتن مبلغ ده کیلوگرم زیره سبز، بر روی ۱۰۰ کیلوگرم زیره سبز سرمایه‌گذاری کنید و سود ۱۰ برابری و یا زیان ۱۰ برابری به‌حساب شما منظور گردد.
دوطرفه بودن بازار آتی به چه معناست؟
در بازار فیزیکی (نقدی) افراد وقتی (زیره، زعفران، پسته و …) را خریداری می‌کنند، این انتظار را دارند که قیمت افزایش یابد تا آنها با فروش در قیمت بالاتر سود کسب کنند؛ یعنی معامله‌گران فقط زمانی می‌توانند از بازار سود کسب کنند که قیمتها رشد کند. ولی زمانی که قیمت کالاهای ذکرشده در حال کاهش است عملاً نمی‌توانند انتظار سود داشته باشند؛ بلکه فقط می‌توانند در صورت دارا بودن کالاها با فروش آن از ضرر یا افزایش آن جلوگیری کنند.
برخلاف بازار نقدی در معاملات آتی کالا، افراد می‌توانند هم در جهت افزایش قیمت و هم در جهت کاهش قیمت سود کسب کنند؛ یعنی وقتی قیمت افزایش می‌یابد افراد در قیمت پایین خرید خود را هدف اصلی ابزار آتی سهام انجام داده و در قیمت بالاتر آن را به فروش می‌رسانند. از طرفی وقتی سرمایه‌گذاران پیش‌بینی می‌کنند که قیمتها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیش‌فروش کالا کرده و پس از کاهش قیمتها اقدام به خرید همان مقدار مدنظر می‌کنند و از اختلاف بین فروش و خرید منفعت کسب می‌کنند.
این امر موجب می‌شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمتها در هر طرف کسب سود کنید.
محصولات مورد معامله در بازار آتی چیست؟
ابزارهای مشتقه (ازجمله قراردادهای آتی) ابزاری هستند که قیمت و ارزش آنها از یک نوع دارایی که اصطلاحاً به آن “دارایی پایه” میگویند، مشتق می‌شود. معمولاً در بورس‌های کالایی دنیا، دارایی‌های مختلفی ازجمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراورده‌های نفتی و سایر محصولات به‌عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می‌گردند.
در حال حاضر در بورس کالای ایران محصول زیره سبز، زعفران و پسته در قالب قرارداد آتی معامله می‌شود. این در حالی است که در آینده با ایجاد شرایط مطلوب محصولات دیگر نیز می‌توانند در بازار آتی معامله شوند. درصورتی‌که دارایی موردنظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل‌قبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر آن است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است در بازار موجود باشد.
بورس پیگیر مطالبات فعالان بازار سرمایه
توسعه بازار مشتقه و به اصطلاح دوطرفه شدن بازار سرمایه از مطالبات فعالان بوده که در این راستا بورس تهران با جدیت به دنبال توسعه بازار ابزارهای نوین مالی است. در همین راستا، از اصلاح ریزساختارهای بازار گرفته تا پیگیری استقرار زیرساخت های فنی، اقداماتی بوده که در حوزه ابزار مشتقه در سال ۱۴۰۱ شروع شده و ادامه‌دار خواهد بود.
به گزارش نبض بورس و به نقل از شرکت بورس اوراق بهادار تهران، مهدی زمانی سبزی، معاون عملیات بازار شرکت بورس تهران ضمن بیان مطلب فوق گفت: بورس تهران مسیر توسعه بازارهای مشتقه را از طریق طرح‌ریزی برنامه‌های متنوع، به صورت جدی دنبال می کند. هم‌اکنون، در راستای ایجاد امکان اخذ استراتژی‌های معاملاتی کارآمد توسط معامله‌گران، برنامه «تنوع در سررسیدها از طریق ایجاد سررسیدهای ماهانه»، در بازار اختیارمعامله آغاز شده است.
وی افزود: اجرای این برنامه بر روی دارایی پایه سهام «خودرو» کلید خورده و تعریف سررسیدهای ماهانه بر تمامی دارایی‌های پایه، متناسب با ایجاد ظرفیت‌های فنی و زیرساختی و کشش بازار، به عنوان هدف اصلی بورس تهران در این زمینه به مرور، عملیاتی خواهد شد.
زمانی سبزی در ادامه اظهار داشت: بورس تهران با وجود محدودیت‌های زیرساختی موجود، در مسیر «افزایش و تنوع‌بخشی دارایی‌های پایه» بازار اختیارمعامله گام برداشته است؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون برنامه ایجاد قراردادهای اختیار معامله بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تمرکز برگسترش آن و همچنین برنامه افزایش دارایی‌های پایه از نوع سهام، در دستور کار بورس تهران قرار دارد.
معاون عملیات بازار خاطرنشان کرد: افزایش و تنوع‌سازی دارایی‌های پایه تا حد امکان با حضور بازارگردانان فعال اجرایی می‌شود تا علاوه بر کمیت، کیفیت توسعه بازار مشتقه نیز از طریق حصول اطمینان از نقدشوندگی مناسب نمادها تامین شود.
وی گفت: در حال حاضر بورس تهران میزبان ۲۶ دارایی پایه از نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سهام است. در همین راستا دوره‌های آموزشی نیز برای بازارگردانان برگزار شده و پیشنهادات جهت تسهیل فعالیت صندوق‌های بازارگردانی در بازار اختیارمعامله به سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال شده است.
به گفته معاونت عملیات بازار بورس تهران، از دیگر فعالیت های مهم بورس اوراق بهادار تهران با هدف کنترل ریسک بازار و کاهش محدودیت‌های مربوط به ایجاد قراردادهای اختیارمعامله بر روی دارایی‌های پایه جدید، پیگیری و رفع مسائل فنی و زیرساختی مرتبط با «تعریف سقف موقعیت‌های باز» بر گروه‌ها و زیرگروه‌های معاملاتی اختیارمعاملات است.
زمانی سبزی تاکید کرد: با فراهم شدن این زیرساخت در بازار اختیارمعامله، امکان تعریف قراردادهای اختیارمعامله بر روی دارایی‌های پایه با میزان شناوری پائین‌تر نیز فراهم خواهد شد. همچنین ملاحظات فنی مربوط به این اقدام با همکاری شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و شرکت‌های OMS فعال در بازار اختیار معامله، انجام شده و به‌زودی عملیاتی می‌شود.
بنابر اظهارات معاون عملیات بازار، اصلاح حداکثر حجم هر سفارش در بازار اختیار معامله، یکی دیگر از اقدامات توسعه‌ای بورس تهران در این بازار بوده که به‌منظور رفع نیاز فعالان بازار اختیارمعامله و تسهیل انجام معاملات، حداکثر مقدار هر سفارش در این بازار در تیرماه ۱۴۰۱، از ۱۰۰ واحد به ۱۰۰۰ واحد اصلاح شده است.
زمانی سبزی فراهم‌سازی «عملیات توثیق مکانیزه در بازار اختیار معامله» را به عنوان مهمترین برنامه توسعه بازار مشتقه بورس اوراق بهادار تهران در سال جاری مطرح کرد و افزود: طراحی کسب و کار این موضوع به مرحله پایانی رسیده و طرح پیشنهادی به عنوان نخستین گام در مرحله اجرا، جهت جمع‌آوری نظرات برای شرکت‌های کارگزاری فعال در بازار اختیار معامله ارسال شده است.
به گفته وی، امکان انجام توثیق آنلاین که در چندین فاز توسعه به مرحله بهره‌برداری خواهد رسید، تحولی در زمینه مدیریت ریسک و افزایش کارایی و عملکرد این بازار رقم خواهد زد.
در پایان، زمانی به انجام پیگیری‌های ویژه در زمینه ایجاد زیرساخت‌های فنی لازم، جهت معرفی قراردادهای آتی تک سهم اشاره کرده و افزودند که با تلاش‌های مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی بورس اوراق بهادار تهران، به زودی محدودیت‌های مربوط به این ابزار مرتفع شده و قراردادهای آتی تک سهم در سبد ابزارهای نوین مالی بورس تهران، قرار خواهد گرفت.
معاملات آتی سبد سهام جایگزین مناسب برای تک سهم‌ها
امیدواری با بیان اینکه فعالان بازارسرمایه به‌جای معاملات تک‌سهم به معاملات آتی سبد سهام روی خواهند آورد، افزود: بازار قراردادهای آتی سبد سهام، از ۲۵ آذر تا کنون با ۱975 قرارداد به ارزش بیش از 140 میلیارد ریال معامله روبرو شده است.
به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از مرکز مالی ایران ، ناصر امیدواری، مدیرعامل این مرکز از آغاز دوره آموزشی «آتی سبد سهام ویژه مدیران عامل و اعضای هیات مدیره» با همکاری بورس تهران و یک شرکت پردازشگر خبر داد و گفت:با حضور مدیرعامل بورس تهران و مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی در تاریخ دوم بهمن‌ماه سال جاری در حالی این آموزشه ها آغاز می‌شود که مرکز مالی ایران به عنوان اولین نهاد آموزشی بازار سرمایه، پیش از راه‌اندازی قراردادهای اختیارمعامله ، اقدام به ارائه خدمات آموزشی در این حوزه کرد.
وی برگزاری بیست عنوان دوره، سمینار، نشست وکارگاه آموزشی به همراه ایجاد محتوای مرتبط با این موضوع را از مهمترین فعالیت‌های مرکز مالی در زمینه قراردادهای اختیار معامله عنوان کرد و افزود:با راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی سبد سهام از تاریخ 25 آذرماه سال جاری و استقبال سرمایه‌گذاران از این ابزار، دوره آموزشی «آتی سبد سهام ویژه مدیران و اعضای هیات مدیره» شرکت‌ها درتاریخ دوم بهمن ماه سال جاری در هتل استقلال برگزار می‌شود.
امیدواری گفت: یکی از اهداف اصلی ابزار آتی سبد سهام، مدیریت ریسک است؛ به همین دلیل این ابزار برای سرمایه گذاران و صندوق‌های سرمایه گذاری به عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می‌شود.
وی در ادامه هدف از برگزاری این دوره را دانش‌افزایی و آشنایی هر چه بیشتر مدیران با این ابزار و کاربردهای آن در بازار سرمایه عنوان کرد و افزود: ابزارهای جدید همواره به توسعه بازار کمک می‌کنند.
به گفته این مقام مسئول ، قراردهای آتی شاخص سهام نیز یکی از ابزارهایی است که علاوه بر تنوع بخشی به ابزارهای مالی، از مزایایی همچون امکان سرمایه گذاری در سبد سهام شاخص، پوشش ریسک، عدم امکان دستکاری سبد پایه در بازار نقد، اهرمی بودن معاملات قراردادهای آتی سبد سهام، عدم توقف نماد قرارداد آتی سبد سهام، امکان کسب سود تنها با تکیه بر تحلیل‌های کلان اقتصادی و غیره بهره‌مند است.
وی ادامه داد: اهمیت این ابزار به گونه‌ای است که پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور، فعالان بازارسرمایه به‌جای انجام معاملات تک‌سهم ، به معاملات مربوط به آتی سبد سهام روی بیاورند و حجم زیادی از معاملات در بازار سرمایه به این نوع از معاملات اختصاص یابد. بازار قراردادهای آتی سبد سهام، از ۲۵ آذر تا کنون برابر با ۱۹۷۵ قرارداد به ارزش بیش از صد و چهل میلیارد ریال معامله روبرو شده است.
امیدواری یادآور شد: برنامه‌های آگاه سازی و ارائه اطلاعات کاربردی به سرمایه گذاران با هدف معرفی بهتر سرمایه گذاران با قراردادهای آتی نقش بسزایی در افزایش معاملات این ابزار مالی منحصر به فرد دارد.از این رو مرکز مالی ایران، علاوه بر طراحی این دوره که خاص مدیران است، دوره آتی سبد سهام را با حضور سایر فعالان بازار سرمایه برگزار کرد که مورد استقبال علاقه‌مندان قرار گرفت. هدف از فعالیت‌های آموزشی در این دوره‌ها ،فرهنگ‌سازی استفاده از این ابزارها و به‌کارگیری مؤثر آنها در بازارسرمایه است.
هدف اصلی ابزار آتی سهام
قراداد آتی و اختیار معامله را با خبرگان سهام تجربه کنید.
بازار مشتقه جدیدترین زیر مجموعه بازار بورس کالا است. بازاری که با توجه به نیازهای بازار و ماهیت خاص برخی کالاها به وجود آمده است. این بازار با کمک اوراق مشتقه، سبک جدیدی از بازار را شکل داده و طیف جدیدی از سرمایه داران را وارد بازار کرده است. اوراق مشتقه بورس کالا شامل «قراردادهای آتی» و «قراردادهای اختیار معامله» می‌شوند. روش کار بازار مشتقه به این صورت است که در ابتدا یک دارایی مشخص به عنوان دارایی پایه معرفی شده و قراردادها روی آن منتشر و تعریف می‌شوند. محصولات ارزشمند کشاورزی مثل زعفران، پسته و زیره، فراورده‌های نفتی، انواع فلزات و سکه، همگی می‌توانند به عنوان یک دارایی پایه انتخاب شوند. بازار مشتقه طیف وسیعی از افراد را به سرمایه‌گذاران خرد تبدیل خواهد کرد. دو قرارداد تعریف شده در بازار مشتقه شامل مزایای قابل توجهی می‌شوند؛ مزایایی از جمله پوشش دادن ریسک، امکان خرید و فروش استقراضی دارایی‌ها و همچنین تضمین معاملات به وسیله اتاق پایاپای بورس.
قرارداد آتی» قراردادی است که بر اساس آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین. مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمت مشخص بفروشد و در مقابل, طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود همان کالا با همان مشخصات را در سررسید معین بخرد و برای اینکه هر دو طرف به تعهدات خود عمل کنند باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد اتاق پایاپای بگذارند که متناسب با تغییرات قیمت آتی باید این وجه تضمین اولیه را تعدیل کنند.
اختیار معامله شامل دو نوع قرارداد اختیار معامله خرید ( Call Option ) و اختیار معامله فروش ( Put Option ) م یباشد که در این بروشور آموزشی به اختصار “کال” به جای اختیار معامله خرید و“پوت” به جای اختیار معامله فروش استفاده خواهد شد.
ابزار مشتقه چیست؟
مشتق یا ابزار مشتقه، عبارت است از قراردادها یا اوراقی که ارزش آن ها وابسته به اوراق بهادار اصلی ماست و دارای ارزش مستقل نیستند. همچنین عملکرد قیمت آن ها، به تغییرات قیمت کالای مربوطه وابسته است. متداول‌ترین دارایی‌های مورد استفاده برای مشتقات سهام، اوراق قرضه، کالاها، ارزها، پول و انرژی هستند. این دارایی‌ها معمولا از طریق کارگزاری‌ها خریداری می‌شوند. ما در دانشکده بورس، قصد داریم تا با بررسی بازار مشتقات بورس، جوانب مختلف استفاده از این ابزارها را بررسی کنیم.
مشتقات می‌توانند خارج از بازار بورس (OTC) یا از طریق صرافی معامله شوند. البته مشتقات فرابورس سهم بیشتری از بازار مشتقات هدف اصلی ابزار آتی سهام را تشکیل می‌دهند. مشتقات معامله شده خارج از بورس به‌طورکلی احتمال بیشتری برای ریسک طرف مقابل دارند. ریسک طرف مقابل، خطری است که یکی از طرف‌های درگیر در معامله ممکن است با آن روبه‌رو شود. مشتقات معامله شده در بورس، استاندارد هستند و با شدت بیشتری تنظیم می‌شوند.
ابزار مشتقه به زبان ساده
از مشتقات می‌توان برای محافظت از موقعیت، حدس و گمان در مورد جهت حرکت دارایی‌های اساسی (حرکت به سمت سود یا زیان) و یا دادن اهرم به دارایی‌ها، استفاده کرد. همان‌طور که گفتیم، ارزش ابزار مشتقه، از نوسانات ارزش آن دارایی خاص، حاصل می‌شود. برای نمونه، اگر شما یک نوع ارز خاص را به‌عنوان ابزار مشتقه در نظر گرفته‌اید، سود شما وابسته به میزان ارزش آن ارز است.
در ابتدای امر، از مشتقات برای اطمینان از متعادل بودن نرخ ارز کالاهای مورد معامله، در سطح بین‌المللی استفاده می‌شد. اما با به‌وجود آمدن اختلافات بسیار مابین ارزشمندی ارزهای ملی، بازرگانان بین‌المللی به یک سیستم برای پاسخگویی به اختلافات احتیاج داشتند. امروزه، مشتقات بر اساس طیف گسترده‌ای از معاملات انجام می‌شوند و کاربردهای بیشتری نسبت به قبل دارند.
به‌عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار را تصور کنید که حساب‌های سرمایه‌گذاری وی، به تومان (یا ریال) تبدیل شده است. این سرمایه‌گذار سهام یک شرکت آمریکایی را از طریق صرافی ایالات متحده با استفاده از دلار آمریکا (USD) خریداری می‌کند. اگر ارزش دلار افزایش یابد، هر سودی که سرمایه‌گذار از فروش سهام به دست آورد، با تبدیل به تومان، از ارزش بالاتری برخوردار می‌شود.
همچنین، این سرمایه‌گذار برای جلوگیری از ریسک های احتمالی، می‌تواند یک مشتق ارزی خریداری کند تا نرخ ارز خاصی را به اصطلاح، قفل کند. مشتقاتي كه مي‌توانند براي پوشش دادن اين نوع ريسك مورد استفاده قرار گيرند، شامل معاملات آتي ارز خواهند شد. به بیان دیگر، هنگام استفاده از مشتقات برای گمانه‌زنی در مورد حرکت قیمت یک دارایی، سرمایه‌گذار نیازی به در اختیار داشتن آن دارایی ندارد. این مسئله را در ادامه توضیح خواهیم داد.
مشتقات مالی و بازار مشتقه بورس کالا
مشتقات مالی و بازار مشتقه بورس کالا، دو اصطلاح دیگری هستند که ما به جای ابزار مشتقه از آن ها استفاده می‌کنیم. همان‌طور که می‌دانیم، خریدار در قرارداد مشتقات، حق مبادله کالا را با قیمت مشخص در آینده خریداری می‌کند. ممکن است آن زمان، خریدار کالا را خریداری کند یا حتی بفروشد.
اشکال رایج ابزار مشتقه
انواع مختلفی از مشتقات وجود دارد که می‌توانند برای مدیریت ریسک، سرمایه‌گذاری مناسب و استفاده از موقعیت‌سنجی در بورس، استفاده شوند. مشتقات یک بازار روبه‌رشد است و محصولی را ارائه می‌دهد که تقریبا متناسب با هرگونه نیاز یا تحمل ریسک باشد.
قراردادهای آتی
به‌عنوان معاملات آتی نیز شناخته می‌شوند، توافقی بین دو طرف برای خرید و تحویل دارایی با قیمت توافق شده، در آینده است. معاملات آتی در بورس انجام شده و قراردادهای آن استاندارد می‌شوند. معامله‌گران برای جلوگیری از ریسک خود و یا حدس و گمان در مورد قیمت یک دارایی، از قرارداد آتی استفاده خواهند کرد. طرفین درگیر در قراردادهای آتی، موظف به انجام تعهد خرید یا فروش دارایی اساسی هستند.
قراردادهای فوروارد
آنها را با نام فوروارد نیز می‌شناسیم. مشابه قراردادهای آتی هستند، اما در بورس خرید و فروش نمی‌شوند. فقط در فرابورس مورد توجه قرار خواهند گرفت. هنگامی که یک قرارداد فوروارد ایجاد می‌شود، خریدار و فروشنده ممکن است شرایط، اندازه و روند تسویه‌حساب برای ابزار مشتقه را سفارشی کرده باشند. به‌عنوان محصولات فرابورس، قراردادهای فوروارد، درجه بالاتری از خطر طرف مقابل را برای خریداران و فروشندگان به همراه دارند.
مبادله یا سوآپ (Swaps)
سوآپ، نوع رایج دیگری از ابزار مشتقه است که اغلب برای یک نوع جریان وجه نقد استفاده می‌شود. این نوع از قراردادها، شامل تاریخ پرداخت و نحوه محاسبه عواید (یا جریان‌های نقدی مورد معامله) می‌شوند.
قرارداد اختیاری یا آپشن (Options)
قرارداد اختیاری مانند قرارداد آتی است. از این جهت که توافقنامهای بین دو طرف، برای خرید یا فروش دارایی در آینده از پیش تعیین‌شده با قیمت مناسب، مشخص شده است. تفاوت اصلی بین قراردادهای اختیاری و معاملات آتی این است که با داشتن یک قرارداد اختیاری، خریدار موظف به اجرای توافق خود برای خرید یا فروش نیست. این فقط یک فرصت است، نه یک تعهد. اما قراردادهای آتی شامل تعهداتی هستند که باید رعایت شوند. در قرارداد اختیاری (همانند قراردادهای آتی) ممکن است از گزینه‌های انتخاب شده، برای حدس و گمان در مورد قیمت دارایی، استفاده شود.
مزایای ابزار مشتقه
همان‌طور که توضیحات بالا نشان می‌دهد، ابزار مشتقه می‌تواند ابزاری مفید برای مشاغل و سرمایه‌گذاران باشد. آن ها راهی برای قفل کردن قیمتها، جلوگیری از حرکات نامطلوب نرخ‌ها و کاهش خطرات ـ اغلب با هزینه محدود ـ فراهم می‌کنند. علاوه بر این، مشتقات را اغلب می‌توان با حاشیه ـ یعنی با وجوه قرض گرفته شده ـ خریداری کرد که این امر حتی هزینه آن ها را کمتر می‌کند.
معایب ابزار مشتقه
از طرفی، ارزش‌گذاری مشتقات دشوار است زیرا بر اساس قیمت دارایی‌های دیگر، تعیین می‌شود. خطرات مشتقات فرابورس شامل ریسک‌های طرف مقابل است که پیش‌بینی یا ارزش‌گذاری آن ها نیز دشوار است. در اکثر موارد، ابزار مشتقه به هدف اصلی ابزار آتی سهام تغییر در مقدار زمان انقضا، هزینه نگهداری دارایی اساسی و نرخ بهره، حساس است. این متغیرها تطابق کامل ارزش یک مشتق با دارایی اساسی را دشوار می‌کنند.
بازار مشتقات در ایران
همان‌طور که اشاره کردیم، یکی از این دارایی‌های مهم هدف اصلی ابزار آتی سهام که می‌تواند پایه ابزار مشتقه به‌حساب آید، ارز است. در ایران نیز، با توجه به نوسانات قیمت ارز، نیاز به راه‌اندازی بازار ابزارهای مشتقه از سال 1384 مورد توجه قرار گرفت و قانون بازار سرمایه مصوب، به این موضوع اشاره کرد که بازار مشتقات در ایران از جمله موارد مهم برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری با اختلافات ارزی است.
مشتقات بورس تهران
یکی از انواع بازارهای بورس کالا در تهران، بازار مشتقه است که در دو نوع قراردادهای آتی و قرارداد اختیاری جریان دارد. این قراردادها بر روی یک دارایی پایه، تنظیم می‌شوند. این دارایی پایه شامل محصولات کشاورزی، فلزات و حتی انواع فراورده‌های نفتی خواهد بود. البته در ابتدای کار بازار مشتقات ایران، کالاهایی مانند زعفران، سکه و محصولات کشاورزی به‌عنوان پایه دارایی مورد پذیرش تجار بودند. اما بعدها محصولاتی مانند پسته و زیره هم به این دسته اضافه شدند. امروزه شما می‌توانید با تکیه بر تجربیات افراد متخصص، با خرید و فروش این ابزارها، راه مناسبی در سرمایه‌گذاری خود پیش بگیرید.
در مجموع، ابزار مشتقه، نوع جدیدی از بازار سرمایه‌گذاری است. این بازار با توجه به نیازهای بازار بورس، کالاهای پایه را برای عقد قراردادهای مربوطه (بیشتر در دو نوع آتی و اختیاری) در اولویت قرار می‌دهد. برای سرمایه‌گذاری موفق در این بازار لازم است که تمام وجوه آن را به‌خوبی بشناسید. ما در دانشکده بورس تلاش کردیم تا در این مقاله، جنبه‌های کلی ابزار مشتقه را به شما معرفی کنیم.
دیدگاه شما